Σπάρτη
Την εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Σπάρτη αναλάμβανε το
κράτος από τα επτά τους χρόνια.Ζούσαν σε ομάδες (αγέλες) και είχαν επικεφαλής
τον Παιδονόμο.Βάση της αγωγής ήταν η άσκηση του σώματος και η καλλιέργεια της
πολεμικής αρετής.Κατά δεύτερο λόγο διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, αριθμητική,
μουσική και χορό.Η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν ανάλογη και γίνονταν σε
ιδιαίτερους χώρους.
Αθήνα
Ο
"καλός καγαθός" πολίτης, ο μορφωμένος και αναπτυγμένος πνευματικά,
αισθητικά,ηθικά και σωματικά ήταν η επιδίωξη της αθηναϊκής πολιτείας. Η
εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα ήταν ελεύθερη και υπεύθυνοι γι' αυτήν ήταν οι
γονείς του παιδιού.Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά.Υποχρεώνονταν όμως να τηρούν
κάποιους κανονισμούς, που ρύθμιζαν τη λειτουργία τους.Το πνεύμα της εκπαίδευσης
ήταν σύμφωνο με τις παραδόσεις και τα ιδανικά της πόλης.
Από τον
5ο αιώνα που άρχισαν να ιδρύονται στην Αθήνα τα Γυμνάσια. Οι νέοι είχαν τη
δυνατότητα να ασκούν ταυτόχρονα με το πνεύμα και το σώμα.
Αθηναίες
Η ανατροφή της μικρής Αθηναίας γινόταν από την μητέρα της ή και την τροφό στο σπίτι και συνέχιζε εκεί ακόμα και όταν οι αδερφοί της πήγαιναν σε σχολεία ή γυμναστήρια (Είναι γνωστό ότι στην Αθήνα η εκπαίδευση ήταν καθαρά ιδιωτική υπόθεση). Η εκπαίδευσή της περιελάμβανε οικιακές εργασίες, παιχνίδια, μουσική, και προφανώς ανάγνωση και γραφή[1]]. Αυτά συνέβαιναν μέχρι την εφηβεία ή αμέσως μετά το τέλος της, οπότε η νέα παντρευόταν, έφευγε από την πατρική οικία και πήγαινε στο σπίτι του συζύγου της. Ο γενικός ηθικός κανόνας για μία καθώς πρέπει Αθηναία ήταν να είναι όσο γίνεται πιο αφανής κοινωνικά[8], για αυτό και λίγα ονόματα Αθηναίων γυναικών γνωρίζουμε, αφού οι περισσότερες ήταν γνωστές σαν σύζυγοι ή κόρες κάποιου Αθηναίου. Θα λέγαμε ότι αυτός ήταν ένας κανόνας που απευθυνόταν μάλλον στις ευκατάστατες ή ευγενείς Αθηναίες παρά σε όλες τις γυναίκες, ήταν όμως ένας οδηγός καλής συμπεριφοράς για όλες, τονίζοντας επιπλέον την διαφορά των πραγματικών Αθηναίων από τους υπόλοιπους και ακόμα περισσότερο τονίζοντας την διαφορά των τάξεων. Η λογική αυτή ήθελε την έγγαμη γυναίκα στο σπίτι και μάλιστα υποτίθεται μόνο στον γυναικωνίτη, αποφεύγοντας την επαφή με άλλους μη συγγενείς της άνδρες, που η εμβέλειά τους έφθανε μέχρι τον ανδρώνα[9]. Η κύρια ασχολία της Αθηναίας ήταν η διαχείριση του οίκου[10], κάτι όχι απλό βέβαια, αφού ο οίκος περιείχε συχνά αρκετές προμήθειες και δούλους, η δε καθημερινή τους εργασία περιελάμβανε την σωστή διατήρηση των προμηθειών, την ύφανση των ρούχων του οίκου και την κατεργασία του μαλλιού[11]. Οι μόνες θεωρητικά επιτρεπτές έξοδοι από τον οίκο, φαίνεται να ήταν σε συγκεκριμένες κοινωνικές εκδηλώσεις, δηλαδή σε γάμους, κηδείες καθώς και στις πολυάριθμες και πολυήμερες θρησκευτικές εκδηλώσεις[12], που οι γυναίκες έπαιζαν συνήθως κυρίαρχο ρόλο. Το ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά δρώμενα είναι ότι σε αρκετά από αυτά οι γυναίκες δρούσαν μόνες τους χωρίς την παρουσία ανδρών[13].
Σπαρτιάτισσες
Η βασική ιδεολογική αρχή στην «αριστοκρατική»[30] Σπάρτη είναι η ίδια η συντηρητική σπαρτιάτικη κοινωνία και η άμυνα της από εσωτερικές ή εξωτερικές επιβολές. Η προσωπική και οικογενειακή ζωή δεν έχουν την αξία, που της αποδίδουν οι Αθηναίοι, αυτό βέβαια προς όφελος του δημοσίου, με αποκλειστικό σκοπό την διατήρηση στρατιωτικής ισχύος και αυτό είναι που καθορίζει και την θέση της γυναίκας στην Σπάρτη, να βρίσκεται δηλαδή σε διαφορετική κατάσταση από την Αθηναία όπως θα δούμε.Η ανατροφή των γυναικών ακολουθούσε την ανατροφή των ανδρών. Κοινή στο σπίτι αρχικά υπό την καθοδήγηση της μητέρας, χωριστά αργότερα (μετά τα επτά), στις αγέλες με όλα τα υπόλοιπα κορίτσια της πόλης. Μπορεί να μην ασκούνται στον πόλεμο και στις στερήσεις όπως οι Σπαρτιάτες, αλλά φαίνεται εκτός της συμμετοχής σε θρησκευτικά δρώμενα (όπως και οι Αθηναίαες)[31], να αθλούνται, να χορεύουν, να τραγουδούν, να ασκούνται στον δρόμο, στην πάλη (Ευριπίδης, Ανδρομάχη, 600) στο δίσκο και το ακόντιο[32] (Πλουτ., Ηθικά, 227D 12), η δε μόρφωσή τους που ίσως και να ήταν ανώτερη των ανδρών[33], ήταν υπόθεση της πολιτείας και όχι ιδιωτική όπως στην ΑθήναΟ γάμος της Σπαρτιάτισσας γίνεται κατά κανόνα[34] με κλοπή από τον μέλλοντα άντρα της[35], σε πολύ πιο λογική ηλικία από την Αθηναία γύρω στα είκοσί της χρόνια
Από κοινωνικής πλευράς πάλι δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεώρηση που να θέλει τις Σπαρτιάτισσες κλεισμένες στο σπίτι όπως στην Αθήνα. Ήταν πανέμορφες λόγω της άσκησης, πνευματώδεις[41] και αυστηρές λόγω της ανατροφής, είχαν την ευχέρεια να κινούνται χωρίς συνοδεία, να συνάπτουν μεταξύ τους σχέσεις[42], να χορεύουν ή να αθλούνται ημίγυμνες, να τρώγουν επίσης και να πίνουν γενναιόδωρα[43]. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι όλες οι δουλειές στο σπίτι ή τα κτήματα γινόντουσαν από δούλους ή είλωτες, ο χρόνος τους θα ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερος και φαίνεται να ασχολούνται άνετα με την ανατροφή των μικρών παιδιών, με την διαχείριση του κλήρου και του οίκου τους, με ιππασία και αρματοδρομίες στον ιππόδρομο[44] με θρησκευτικές, χορευτικές αλλά κυρίως με αθλητικές εκδηλώσεις με ένα προφανή σκοπό, να αποκτήσουν υγιή και αθλητικά κορμιά, για να αποκτήσουν εύρωστα και δυνατά παιδιά που θα διαφυλάξουν το μέλλον και την ευτυχία της κοινότητας
Η ανατροφή της μικρής Αθηναίας γινόταν από την μητέρα της ή και την τροφό στο σπίτι και συνέχιζε εκεί ακόμα και όταν οι αδερφοί της πήγαιναν σε σχολεία ή γυμναστήρια (Είναι γνωστό ότι στην Αθήνα η εκπαίδευση ήταν καθαρά ιδιωτική υπόθεση). Η εκπαίδευσή της περιελάμβανε οικιακές εργασίες, παιχνίδια, μουσική, και προφανώς ανάγνωση και γραφή[1]]. Αυτά συνέβαιναν μέχρι την εφηβεία ή αμέσως μετά το τέλος της, οπότε η νέα παντρευόταν, έφευγε από την πατρική οικία και πήγαινε στο σπίτι του συζύγου της. Ο γενικός ηθικός κανόνας για μία καθώς πρέπει Αθηναία ήταν να είναι όσο γίνεται πιο αφανής κοινωνικά[8], για αυτό και λίγα ονόματα Αθηναίων γυναικών γνωρίζουμε, αφού οι περισσότερες ήταν γνωστές σαν σύζυγοι ή κόρες κάποιου Αθηναίου. Θα λέγαμε ότι αυτός ήταν ένας κανόνας που απευθυνόταν μάλλον στις ευκατάστατες ή ευγενείς Αθηναίες παρά σε όλες τις γυναίκες, ήταν όμως ένας οδηγός καλής συμπεριφοράς για όλες, τονίζοντας επιπλέον την διαφορά των πραγματικών Αθηναίων από τους υπόλοιπους και ακόμα περισσότερο τονίζοντας την διαφορά των τάξεων. Η λογική αυτή ήθελε την έγγαμη γυναίκα στο σπίτι και μάλιστα υποτίθεται μόνο στον γυναικωνίτη, αποφεύγοντας την επαφή με άλλους μη συγγενείς της άνδρες, που η εμβέλειά τους έφθανε μέχρι τον ανδρώνα[9]. Η κύρια ασχολία της Αθηναίας ήταν η διαχείριση του οίκου[10], κάτι όχι απλό βέβαια, αφού ο οίκος περιείχε συχνά αρκετές προμήθειες και δούλους, η δε καθημερινή τους εργασία περιελάμβανε την σωστή διατήρηση των προμηθειών, την ύφανση των ρούχων του οίκου και την κατεργασία του μαλλιού[11]. Οι μόνες θεωρητικά επιτρεπτές έξοδοι από τον οίκο, φαίνεται να ήταν σε συγκεκριμένες κοινωνικές εκδηλώσεις, δηλαδή σε γάμους, κηδείες καθώς και στις πολυάριθμες και πολυήμερες θρησκευτικές εκδηλώσεις[12], που οι γυναίκες έπαιζαν συνήθως κυρίαρχο ρόλο. Το ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά δρώμενα είναι ότι σε αρκετά από αυτά οι γυναίκες δρούσαν μόνες τους χωρίς την παρουσία ανδρών[13].
Σπαρτιάτισσες
Η βασική ιδεολογική αρχή στην «αριστοκρατική»[30] Σπάρτη είναι η ίδια η συντηρητική σπαρτιάτικη κοινωνία και η άμυνα της από εσωτερικές ή εξωτερικές επιβολές. Η προσωπική και οικογενειακή ζωή δεν έχουν την αξία, που της αποδίδουν οι Αθηναίοι, αυτό βέβαια προς όφελος του δημοσίου, με αποκλειστικό σκοπό την διατήρηση στρατιωτικής ισχύος και αυτό είναι που καθορίζει και την θέση της γυναίκας στην Σπάρτη, να βρίσκεται δηλαδή σε διαφορετική κατάσταση από την Αθηναία όπως θα δούμε.Η ανατροφή των γυναικών ακολουθούσε την ανατροφή των ανδρών. Κοινή στο σπίτι αρχικά υπό την καθοδήγηση της μητέρας, χωριστά αργότερα (μετά τα επτά), στις αγέλες με όλα τα υπόλοιπα κορίτσια της πόλης. Μπορεί να μην ασκούνται στον πόλεμο και στις στερήσεις όπως οι Σπαρτιάτες, αλλά φαίνεται εκτός της συμμετοχής σε θρησκευτικά δρώμενα (όπως και οι Αθηναίαες)[31], να αθλούνται, να χορεύουν, να τραγουδούν, να ασκούνται στον δρόμο, στην πάλη (Ευριπίδης, Ανδρομάχη, 600) στο δίσκο και το ακόντιο[32] (Πλουτ., Ηθικά, 227D 12), η δε μόρφωσή τους που ίσως και να ήταν ανώτερη των ανδρών[33], ήταν υπόθεση της πολιτείας και όχι ιδιωτική όπως στην ΑθήναΟ γάμος της Σπαρτιάτισσας γίνεται κατά κανόνα[34] με κλοπή από τον μέλλοντα άντρα της[35], σε πολύ πιο λογική ηλικία από την Αθηναία γύρω στα είκοσί της χρόνια
Από κοινωνικής πλευράς πάλι δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεώρηση που να θέλει τις Σπαρτιάτισσες κλεισμένες στο σπίτι όπως στην Αθήνα. Ήταν πανέμορφες λόγω της άσκησης, πνευματώδεις[41] και αυστηρές λόγω της ανατροφής, είχαν την ευχέρεια να κινούνται χωρίς συνοδεία, να συνάπτουν μεταξύ τους σχέσεις[42], να χορεύουν ή να αθλούνται ημίγυμνες, να τρώγουν επίσης και να πίνουν γενναιόδωρα[43]. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι όλες οι δουλειές στο σπίτι ή τα κτήματα γινόντουσαν από δούλους ή είλωτες, ο χρόνος τους θα ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερος και φαίνεται να ασχολούνται άνετα με την ανατροφή των μικρών παιδιών, με την διαχείριση του κλήρου και του οίκου τους, με ιππασία και αρματοδρομίες στον ιππόδρομο[44] με θρησκευτικές, χορευτικές αλλά κυρίως με αθλητικές εκδηλώσεις με ένα προφανή σκοπό, να αποκτήσουν υγιή και αθλητικά κορμιά, για να αποκτήσουν εύρωστα και δυνατά παιδιά που θα διαφυλάξουν το μέλλον και την ευτυχία της κοινότητας
Ως Σπαρτιάτης πολίτης νοείτο όποιος είχε γεννηθεί αρτιμελής και υγιής, από Σπαρτιάτες γονείς. Δυο ακόμη πολύ σημαντικά στοιχεία της έννοιας του ελεύθερου πολίτη ήταν το δικαίωμα απόκτησης και κατοχής γης και ακινήτων και η απαλλαγή από οποιονδήποτε σταθερό φόρο. Το δικαίωμα της απόκτησης, κατοχής και εκποίησης ενός κλήρου γης στην Αττική ήταν αποκλειστικό προνόμιο του πολίτη. Ακόμη και όταν υπήρχαν πολίτες που δεν κατείχαν γη, αυτή εξακολουθούσε να θεωρείται σύμβολο της ιδιότητας του ελεύθερου πολίτη. Στη Σπάρτη η καλλιεργήσιμη γη ήταν μοιρασμένη σε τόσους κλήρους, όσοι ήταν και οι ελεύθεροι πολίτες. Οι Σπαρτιάτες δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την καλλιέργεια της γης, αφού αυτό ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα των ειλώτων. Ωστόσο, η κατοχή πλήρων δικαιωμάτων του πολίτη εξαρτάτο από τη δυνατότητα να προσφέρουν στα συσσίτια μέρος της παραγωγής του κλήρου τους. Ίσως τα πολιτικά χαρακτηριστικά της ιδιότητας του ελεύθερου πολίτη ήταν τα σημαντικότερα, δεδομένου ότι η πολιτική δραστηριότητα αποτελούσε εξ ορισμού την κύρια δραστηριότητα του ελεύθερου πολίτη. Με τον όρο «πολιτική δραστηριότητα» νοείται η συμμετοχή στα πολιτικά θεσμικά όργανα. Στην Αθήνα η συμμετοχή αυτή εκφραζόταν στην Εκκλησία του Δήμου, στη Βουλή, στην Ηλιαία και στο σώμα των αρχόντων. Στη Σπάρτη η συμμετοχή των πολιτών εκδηλωνόταν στη Συνέλευση του Δήμου, στη Γερουσία η στο συμβούλιο και το σώμα των αρχόντων. Στη Σπάρτη η συμμετοχή των πολιτών εκδηλωνόταν στη Συνέλευση του Δήμου, στη Γερουσία η στο συμβούλιο και το σώμα των αρχόντων Στην Αθήνα, οι πολίτες καθόριζαν και διαμόρφωναν, με την προσωπική τους παρουσία στα πολιτειακά όργανα, την προσωπική βούληση. Αυτοί λάμβαναν όλες τις αποφάσεις στην Εκκλησία του Δήμου και οι ίδιοι απένειμαν τη δικαιοσύνη. Κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να λάβει τον λόγο στην συνέλευση, να διατυπώσει προτάσεις ή να καταγγείλει παράτυπες ή παράνομες αποφάσεις Ενώ όμως η συμμετοχή του Αθηναίου πολίτη στην οργάνωση των εξουσιών ήταν μαζική, προσωπική, άμεση και ρυθμιστική, στη Σπάρτη η συμμετοχή των πολιτών στη συνέλευση των πολιτών είχε τυπικό χαρακτήρα, αφού καλούνταν ουσιαστικά να επικυρώσουν αποφάσεις τις οποίες είχε λάβει κάποιο άλλο όργανο, όπως οι βασιλείς, η γερουσία ή οι έφοροι....
